December 10, 2015

ศิลปะบำบัด...สื่อสร้างสรรค์พัฒนาอารมณ์

สำหรับงาน "ศิลปะ" ในความคิดของบางคนอาจคิดว่าเป็นเพียงการขีดเขียนระบายสี หรือการทำงานทางด้านศิลปะแขนงหนึ่ง ที่ช่วยทำให้จิตใจและอารมณ์เบิกบาน สามารถปลดปล่อยจินตนาการไปกับสีสันที่ระบายลงบนกระดาษสีขาวอันว่างเปล่า จนออกมาเป็นรูปภาพสวยงาม และที่สำคัญคือเป็นการช่วยสร้างสมาธิที่ดี แต่หากเราได้ศึกษาให้ลึกลงไปอีกจะพบว่า ศิลปะยังเป็นศาสตร์ที่ช่วยในการบำบัดอาการของโรคได้มากมาย รวมทั้งช่วยทำให้คนที่มีพฤติกรรมก้าวร้าวเปลี่ยนกลับเป็นอีกคนที่มีพฤติกรรมดีได้ โดยในทางการแพทย์เรียกศาสตร์นี้ว่า "ศิลปะบำบัด" (Art Therapy)

ศิลปะบำบัดคืออะไร

ศิลปะบำบัด คือ การใช้กิจกรรมทางศิลปะในแบบต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการวาด การปั้น การระบายสี เป็นต้น เพื่อใช้วินิจฉัยหาข้อบกพร่อง ความผิดปกติบางประการของกระบวนการทางจิตใจกับผู้ที่ไม่สามารถบอกเล่าความรู้สึกนึกคิดออกมาเป็นคำพูดได้ หรือในผู้ที่มีปัญหาเรื่องความสัมพันธ์กับผู้อื่น โดยงานศิลปะจะช่วยให้พวกเขาได้แสดงความรู้สึกนึกคิดที่ถูกเก็บกดเอาไว้ออกมา นอกจากนี้เรายังสามารถนำศิลปะมาใช้ตรวจวิเคราะห์อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิดของคนไข้ได้ด้วย ซึ่งจะวิเคราะห์อาการจากผลงานหรือการแสดงออกทางผลงานศิลปะนั่นเอง

แนวคิดของศิลปะบำบัด

ความน่าสนใจของศิลปะบำบัดอยู่ที่กระบวนการระหว่างการทำงานที่ไม่จำเป็นต้องสนใจว่า ผลงานที่ได้สุดท้ายจะสวยหรือไม่สวย แต่สิ่งสำคัญคือการได้รู้ว่ากำลังวาดรูปอะไร ทำอะไร คิดอะไร และมีสมาธิกับสิ่งที่กำลังทำอยู่ตรงหน้ามากกว่า เป็นการใช้กิจกรรมทางศิลปะเพื่อช่วยให้ร่างกายและอารมณ์ดีขึ้น หรืออาจกล่าวได้ว่าหัวใจของศิลปะบำบัดคือการปลดปล่อย ได้มีการพัฒนาทางอารมณ์ ทำให้ใจเย็น จะทำอะไรก็มีสมาธิมากขึ้น

ดังนั้น ศิลปะบำบัดจึงมีประสิทธิภาพในการบำบัด ฟื้นฟู และพัฒนาอารมณ์ สติปัญญา สมาธิ ความคิดสร้างสรรค์ รวมถึงมีส่วนช่วยในการพัฒนากล้ามเนื้อและการเคลื่อนไหวของร่างกาย และยังเป็นเครื่องมือสำคัญที่จะกระตุ้นการสื่อสารและเสริมสร้างทักษะทางสังคม ทำให้เราสามารถวิเคราะห์และรับรู้ได้ว่า สภาพจิตใจของแต่ละบุคคลเป็นเช่นไรหลังจากที่ได้ทำงานศิลปะเสร็จแล้ว

ศิลปะบำบัด พัฒนาสุขภาพจิต สร้างเสริมความคิด

โดยกระบวนการทางศิลปะบำบัดนั้นจะช่วยดูแลสภาพจิตใจของคนเราได้อย่างไรบ้างล่ะ

1 เกิดความคิดสร้างสรรค์ ความคิดสร้างสรรค์ หมายถึง ลักษณะของความคิดที่มีหลายมิติ สามารถคิดได้กว้างไกล ไร้กรอบและขอบเขต ประกอบด้วย

ความคิดริเริ่ม ช่วยให้มีความคิดแปลกใหม่เกิดการนำความรู้เดิมมาดัดแปลงให้เกิดเป็นสิ่งใหม่

ความคล่องแคล่ว ช่วยให้เกิดความคิดที่รวดเร็ว ไม่ซ้ำในเรื่องเดียวกัน ไม่หมกมุ่น นำมาซึ่งการพูดและการกระทำที่คล่องแคล่ว

ความยืดหยุ่น ช่วยให้เกิดความคิดที่หลากหลายมุมมอง ไม่ยึดติด ไม่ซ้ำรูปแบบกรอบความคิดแบบเดิมๆ

ความละเอียดลออ ช่วยให้มีความพิถีพิถันในการทำสิ่งต่าง ๆ ช่างสังเกตในสิ่งที่คนอื่นมองข้าม

โดยความคิดสร้างสรรค์ทั้ง 4 ข้อนี้จะนำไปสู่การคิดประดิษฐ์สิ่งแปลกใหม่ และบูรณาการองค์ความรู้ต่าง ๆ ที่ได้จากประสบการณ์เดิมมาเชื่อมโยงกับสถานการณ์หรือเหตุการณ์ใหม่ แล้วสร้างเป็นองค์ความรู้ใหม่หรืออาจส่งผลให้เกิดเป็นนวัตกรรมตามมาได้

2 ช่วยแก้ปัญหาทางอารมณ์และจิตใจ ศิลปะจะทำให้ผู้ที่มีปัญหาทางอารมณ์และจิตใจได้ระบายความคับข้องใจหรือความรู้สึกที่ซุกซ่อนอยู่ในใจผ่านงานด้านศิลปะอันหลากหลาย จึงช่วยให้จิตใจผ่อนคลาย ลดความขุ่นมัวในใจ เข้าใจและรับรู้อารมณ์ต่าง ๆ ของตนเองได้ดีขึ้น สามารถยับยั้งและควบคุมอารมณ์ได้ดีขึ้นด้วย

3 เสริมสร้างทักษะสังคม โดยการทำกิจกรรมศิลปะร่วมกันเป็นกลุ่ม ทำให้รู้จักการรอคอย ผลัดกันทำและได้ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน นอกจากนี้ยังได้เรียนรู้ที่จะแสดงอารมณ์ ความรู้สึก ความคิด ความต้องการของตนเอง และสามารถเข้าใจความรู้สึกของผู้อื่นผ่านงานศิลปะ

4 ทำให้กล้ามเนื้อมีการพัฒนาและการเคลื่อนไหวที่ดี ศิลปะตอบสนองการเคลื่อนไหวของร่างกายอย่างมีอิสระและเป็นธรรมชาติ ซึ่งจะทำให้เกิดการเรียนรู้และการพัฒนาของกล้ามเนื้อ โดยสามารถควบคุมการเคลื่อนไหวอย่างเป็นขั้นเป็นตอน และบรรลุเป้าหมายที่วางไว้

การประยุกต์ใช้ศิลปะบำบัดในชีวิต

ทั้งนี้จากข้อมูลของศิลปะบำบัดในประเทศไทยพบว่า ส่วนใหญ่มักถูกมองเป็นเครื่องมือที่ใช้สำหรับผู้ที่มีปัญหาทางด้านจิตใจ โดยเฉพาะกับเด็กพิเศษหรือเด็กที่เป็นออทิสติก สมาธิสั้น แถมยังถูกนำมาใช้ประโยชน์น้อยมาก ทั้ง ๆ ที่เป็นเรื่องที่น่าสนใจอย่างยิ่ง ซึ่งต่างกับในต่างประเทศที่ได้มีการนำศิลปะบำบัดมาใช้อย่างแพร่หลาย แม้กระทั่งกับบุคคลทั่วไป เพราะเขาถือว่าศิลปะบำบัดเป็นการระบายออกทางอารมณ์ที่ดีทางหนึ่ง และตามความเป็นจริงแล้วศิลปะบำบัดไม่ได้เป็นเครื่องมือเพื่อใช้รักษาผู้ป่วยเท่านั้น แต่กับคนปกติเองไม่ว่าจะเป็นวัยใดหรือเพศใดก็สามารถนำศิลปะบำบัดมาใช้ประโยชน์ได้กับชีวิตและจิตใจเช่นเดียวกัน

อีกนัยหนึ่งคือศิลปะบำบัดนั้นเป็นการนำศิลปะมาใช้เพื่อแสดงอารมณ์ความรู้สึกทั้งในแง่บวกและแง่ลบก็ได้ โดยเฉพาะในยามที่มีการกระทำก้าวร้าวแบบสุด ๆ ในช่วงจังหวะนี้แหละที่กระบวนการทางศิลปะบำบัดจะเข้ามาช่วยทำให้บุคคลนั้นได้ระบายอารมณ์ร้าย ๆ แบบที่ไม่ต้องไปทำให้ใครเดือดร้อน

งานศิลปะจึงเป็นศาสตร์วิชาแขนงหนึ่งที่นับว่าให้ประโยชน์อย่างมากหากรู้จักนำมาใช้ให้ถูกต้อง วันว่างในครั้งหน้าลองพาตัวเองและคนในครอบครัวไปร่วมกันวาดภาพแต่งแต้มสีสันตามความชอบและความถนัดกันดูสิ แล้วคุณจะได้รู้ว่าคนรอบตัวหรือแม้แต่ตัวเราเองกำลังคิดอะไรอยู่

บทความอื่นๆ ที่เกี่ยวกับ ธรรมชาติบำบัด