8 สรรพคุณ...ประโยชน์ของผักตบชวา พืชผักสมุนไพร เป็นได้ทั้งอาหารและยาชั้นดี

“ผักตบชวา” (Water hyacinth) ในสายตาของคนทั่วไปมันคือวัชพืชที่สร้างปัญหาต่อสิ่งแวดล้อมทางน้ำ แต่จะมีใครทราบบ้างว่าในอีกมุมของผักชนิดนี้ยังสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้อีกหลายๆ ด้านทีเดียว ไม่ว่าจะเป็นการทำเป็นสิ่งของใช้สอย หรือการใช้เป็นอาหารและผักสมุนไพรเพื่อช่วยบรรเทาอาการเจ็บป่วยจากโรคต่างๆ ได้อีกด้วย

บางคนอาจตกใจว่าจริงเหรอที่ผักตบชวาซึ่งหลายฝ่ายหาทางกำจัดกันอยู่ จะนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายขนาดนั้น การที่ผักตบชวาทำให้เกิดปัญหาโดยเฉพาะการกีดขวางทางเดินของน้ำ บางครั้งก็ทำให้เกิดน้ำท่วม การจราจรทางน้ำไม่สะดวก เป็นต้น นั่นเพราะมันสามารถขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็ว ส่งผลให้การกำจัดเพื่อลดจำนวนลงจึงเป็นไปได้ยาก แม้ว่าจะมีการคิดแปรรูปเป็นของใช้ต่างๆ หรือนำมาใช้ประโยชน์ในด้านอื่นแล้วก็ตาม

ผักตบชวาเป็นพืชน้ำล้มลุกที่เจริญเติบโตและขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็ว มีถิ่นกำเนิดเดิมจากทวีปอเมริกาใต้ นำเข้ามาที่ประเทศไทยในรัชสมัยรัชกาลที่ 5 โดยนำเข้ามาปลูกไว้ที่วังสระปทุม แต่ว่าผักตบชวาเจริญเติบโตเร็วไปจนเต็มพื้นที่สระน้ำในวังสระปทุมในเวลาเพียงไม่กี่เดือน เมื่อเกิดน้ำท่วมจึงทำให้ผักตบชวาหลุดออกมาและแพร่กระจายไปตามแหล่งน้ำต่างๆ อย่างรวดเร็ว

ใบ แตกออกมาจากลำต้น เป็นใบเดี่ยว ก้านใบยาว อวบกลม พองตรงกลาง  ด้านในกลวงเป็นช่องอากาศหรือมีรูพรุนทำให้ช่วยพยุงลำต้นให้ลอยน้ำได้ ใบค่อนกลมหรือเป็นรูปไข่ สีเขียว ผิวใบเป็นมัน ขอบใบเรียบ ปลายใบมน มีหูใบและมีเส้นใบทั่วทั้งใบ

ดอก ออกดอกเป็นช่อ ประกอบไปด้วยดอกย่อย 3-25 ดอก ดอกสีม่วงอมฟ้าหรืออมชมพู มีกลีบดอก 6 กลีบ กลีบที่อยู่ข้างบนใหญ่ที่สุดมีจุดสีเหลืองตรงกลาง กลีบดอกบาง มักบานพร้อมกันหมดทั้งช่อโดยจะบานแค่ 1 วัน มีความสวยงาม

ผล เป็นทรงกระบอก สีน้ำตาล เมื่อแก่จะแห้งแตก มีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดสามารถอยู่ได้โดยไม่งอกถึง 15 ปี

2. แหล่งน้ำเน่าเสีย เมื่อผักตบชวาเจริญเติบโตอย่างหนาแน่น ทำให้แสงแดดส่องผ่านไปถึงใต้น้ำน้อยลง สัตว์น้ำจะขาดออกซิเจนและตาย ส่วนพืชน้ำอาหารเพราะสังเคราะห์แสงไม่ได้ จนตายไปในที่สุด น้ำจึงเน่าเสียง่าย

3. เกษตรกรรม ผักตบชวาเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ศัตรูพืชเช่น หนู ซึ่งหากอยู่ใกล้ไร่นาอาจไปสร้างความเสียหายแก่ไร่นาของเกษตรกรได้

4. ระบบชลประทาน ผักตบชวาหากมีมากเกินไปจะกีดขวางการระบายน้ำบริเวณฝายและประตูระบายน้ำทำให้น้ำไหลช้าลง นอกจากนี้ยังทำให้อ่างเก็บน้ำตื้นเขินเพราะเบียดบังพื้นที่เก็บน้ำและทำให้น้ำระเหยอย่างรวดเร็ว

5. การประมง ผักตบชวาเป็นอุปสรรคต่อการเจริญเติบโตของปลา ทำให้ปลาลดปริมาณลงเพราะอาหารและที่อยู่อาศัยน้อยลง

6. เป็นแหล่งเพาะพันธุ์พาหะนำโรค เช่นยุงลาย หนู หอยไบธีเนีย(พาหะนำโรคพยาธิในตับ) การกำจัดสัตว์นำโรคเหล่านี้ให้หมดสิ้นนั้นทำได้ยาหากมีผักตบชวาขึ้นอย่างหนาแน่น เช่นการพ่นยาฆ่ายุงนั้นจะทำได้ไม่ทั่วถึงเพราะมีกอผักตบให้หลบซ่อนมากมาย เป็นต้น

7. ทัศนียภาพและความสวยงาม ผักตบชวามีส่วนในการทำลายทัศนียภาพตามแหล่งน้ำที่ใกล้กับสถานที่พักผ่อนหย่อนใจต่างๆ การพัฒนาก็เป็นไปได้ยากเพราะเมล็ดผักตบชวาสามารถอยู่ได้ถึง 15 ปี แม้ว่าต้นจะแห้งตายไปแล้วก็ตาม

1. นำมาใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ เช่น ทำเครื่องจักสาน ทำปุ๋ยหมัก ผสมในอาหารสัตว์หรือนำมารับประทานเองก็ได้แต่ต้องเป็นผักตบชวาจากแหล่งน้ำที่มีคุณภาพ ไม่ปนเปื้อนสารเคมี

2. ทำลาย อาจจะใช้แรงงานคนหรือรถตักขึ้นจากน้ำเพื่อทำลาย แต่ว่าเสียเวลาและต้องใช้แรงงานมาก หรือการใช้สารเคมีกำจัดซึ่งง่ายและรวดเร็วกว่าแต่ข้อเสียคือ ทำให้แหล่งน้ำปนเปื้อนสารเคมีเช่นกัน

3. กำจัดโดยวิธีธรรมชาติ เช่น ปล่อยแมลงที่เป็นศัตรูกับผักตบชวามาทำงายหรือกัดกิน แต่ต้องศึกษาถึงผลกระทบในด้านอื่นเช่นกัน

1. เครื่องจักสาน ต้นผักตบชวาตากแห้งนั้นมีความเหนียวดังนั้นสามารถนำมาทำเครื่องจักสานได้เช่นกระเป๋า เปลญวน เสื่อ ตะกร้า รองเท้าแตะ ถาดรองต่างๆ รวมทั้งนำมาทำกระดาษได้ด้วย

2. ปุ๋ยหมัก ผักตบชวามีโพแทสเซียมมาก รวมทั้งฟอสฟอรัสและไนโตรเจนซึ่งเป็นธาตุอาหารที่พืชต้องการจึงนำมาทำเป็นปุ๋ยหมักได้ นอกจากนี้ยังสามารถนำมาคลุมหน้าดินเพื่อกักเก็บความชื้นในดินได้อย่างดีเยี่ยม

3. อาหารสัตว์ โดยปกติแล้วหากเลี้ยงสัตว์ เช่น โค กระบือ ไว้ตามริมคลอง ก็มักจะกินผักตบชวากันด้วยอยู่แล้ว ซึ่งนอกจากเลี้ยงแบบธรรมชาติยังสามารถนำผักตบชวามาต้มผสมในอาหารให้สุกรกินได้อีก ซึ่งเป็นการลดปริมาณผักตบชวาอีกทางหนึ่ง แต่ควรเลือกจากแหล่งน้ำที่ไม่มีสารพิษเจือปนเพราะสัตว์เหล่านั้นก็จะได้รับสารพิษไปด้วย

5. เชื้อเพลิง โดยการนำผักตบชวามาบดผสมกับแกลบเป็นเชื้อเพลิงอัด ความร้อนที่ได้ใกล้เคียงแกลบอัดแท่ง

6. กระถางต้นไม้ ข้อดีคือ เวลาจะปลูกไม่ต้องเอากระถางออก ขุดหลุมปลูกได้เลย กระถางจะย่อยสลายไปเองในเวลาไม่นานและเป็นปุ๋ยให้กับดินอีกด้วย

ทั้งสรรพคุณและประโยชน์ของผักตบชวานี้หากทุกคนนำมันมาใช้กันมากขึ้น ก็น่าจะช่วยให้จำนวนของผักตบชวาลดลงไปได้อีกเยอะ ช่วยแก้ไขปัญหาการสร้างปัญหาสิ่งแวดล้อมทางน้ำ ซึ่งการดูแลจัดการผักตบชวาที่ดีจะช่วยบำบัดน้ำเสียได้ เพราะที่จริงผักตบชวาเป็นตัวดูดซับสิ่งสกปรกและสารพิษจากน้ำเน่าเสีย แต่ต้องมีการแยกผักตบชวาออกทุกสัปดาห์ เพื่อป้องกันการแพร่กระจายจนแหล่งน้ำได้รับแสงสว่างไม่เพียงพอ เห็นไหมว่าเนื้อแท้ของผักตบชวานั้นเป็นทั้งอาหาร ยารักษาโรค และมีคุณประโยชน์ต่อสิ่งมีชีวิตถ้าเราอยู่กับมันอย่างเข้าใจ

บทความอื่นๆ ที่เกี่ยวกับผักน่ารู้...คู่สุขภาพดี