“โรคเหน็บชา” สาเหตุ-อาการ จากการขาดวิตามินบี 1 อันตรายกว่าที่คิด!!

หลายคนคงเคยได้ยินโรคนี้มาก่อนนั่นคือ “โรคเหน็บชา” แต่อย่าเพิ่งเข้าใจว่ามันคือ อาการชาตามขาหรือเท้าเวลานั่งนานๆ เพราะโรคเหน็บชาที่จะพูดถึงนี้คือ โรคเหน็บชา (Beriberi) ที่มีสาเหตุมาจากการขาดวิตามิน บี1 หรือไธอามีน (Thiamine) ซึ่งร่างกายไม่สามารถสังเคราะห์เองได้ ต้องได้รับจากการรับประทานอาหารหรืออาหารเสริมเท่านั้น

โดยวิตามินบี 1 มีหน้าที่ในการเร่งกระบวนการเผาผลาญอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต เพื่อให้ได้น้ำตาลกลูโคสซึ่งร่างกายต้องนำไปใช้ในการทำงาน การเจริญเติบโตและการเหนี่ยวนำของกระแสประสาทในร่างกาย เพื่อให้ร่างกายสามารถทำงานได้เป็นปกติ นอกจากนั้นวิตามินบี 1 สามารถอยู่ในร่างกายมนุษย์ได้เพียง 30 มิลลิกรัมเท่านั้น พบมากในกล้ามเนื้อและกระจายตัวอยู่ในสมอง หัวใจ ไต และตับ  ครึ่งชีวิตของวิตามินบี 1 จะอยู่ที่ประมาณ 9 - 18 วัน หลังจากนั้นจะถูกขับออกมาทางไต เมื่อร่างกายขาดวิตามินบี 1 จะทำให้เป็นเหน็บชา หอบเหนื่อย หัวใจเต้นเร็ว และตับโต เป็นต้น

โรคเหน็บชาสามารถพบได้ทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ โดยเฉพาะทารกที่เลี้ยงด้วยนมแม่ซึ่งแม่มีภาวะขาดวิตามินบี 1 ผู้ที่ติดสุราเรื้อรัง และผู้ที่รับประทานปลาร้าและอาหารดิบ

สาเหตุสำคัญของการเกิดโรคเหน็บชาเป็นที่ทราบกันดีว่า คือ การรับประทานอาหารที่ขาดวิตามินบี 1 หรือภาวะที่ร่างกายขาดวิตามินบี 1 จะพบมากในคนที่นิยมบริโภคข้าวที่ขัดสีแล้วมากกว่าบริโภคข้าวซ้อมมือ รวมไปถึงปัจจัยอื่นๆ ที่อาจทำให้เกิดการขาดวิตามินบี 1 ได้แก่

1. ติดสุราเรื้อรัง เนื่องจากแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ลดการดูดซึมวิตามินบี 1 และเพิ่มการขับวิตามินบี 1 ออกจากร่างกาย ทำให้ร่างกายสะสมวิตามินบี 1 ไม่เพียงพอ

2. เหน็บชาจากกรรมพันธุ์

3. ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน (Hyperthyroidism)

4. การผ่าตัดเพื่อรักษาโรคอ้วน (Bariatric surgery)

5. โรคเอดส์ (AIDS)

6. ท้องเสียเป็นเวลานาน หรือการใช้ยาขับปัสสาวะ

7. ผู้ที่กำลังรับการรักษาด้วยการฟอกไต

8. ผู้ที่ชอบรับประทานอาหารที่มีสารทำลายวิตามินบี 1 เช่น ปลาร้า ใบชา ใบเมี่ยง หมากพลู ปลาส้มดิบ และแหนมดิบ เป็นต้น

9. ผู้ที่ป่วยเป็นโรคตับเรื้อรัง เช่น ตับแข็ง

11. ทารกที่รับประทานนมมารดาเพียงอย่างเดียว โดยที่มารดามีภาวะขาดวิตามินบี 1

12. หญิงตั้งครรภ์และผู้ที่กำลังให้นมบุตร

13. ผู้ที่รับประทานอาหารจำพวกแป้งและน้ำตาลมาก แต่รับประทานอาหารที่มีวิตามินบี 1 น้อย

โรคเหน็บชาแบบนี้จะมีความแตกต่างจากอาการเหน็บชาที่พบได้ทั่วไปในชีวิตประจำวัน เพราะโรคเหน็บชานี้เกิดจากการขาดวิตามินบี 1 โดยอาการสามารถเกิดขึ้นได้หลายแบบขึ้นอยู่กับอายุและอวัยวะที่ได้รับผลกระทบ โดยสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดคือ เหน็บชาในเด็ก (Infantile Beriberi) และเหน็บชาในผู้ใหญ่ (Adult Beriberi)

1. เหน็บชาในเด็ก มักจะพบบ่อยในทารกอายุ 2 - 3 เดือน ที่รับประทานนมแม่ที่มีภาวะขาดวิตามิน บี 1 หรือรับประทานอาหารที่ขาดวิตามิน บี 1 โดยมักมีอาการหน้าเขียว หอบเหนื่อย ตัวบวม ขาบวม หัวใจโต หัวใจเต้นเร็ว ร้องไห้เสียงแหบหรือไม่มีเสียง บางรายอาจมีอาการตากระตุก และหนังตาบนตก หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องและทันท่วงที อาจทำให้เสียชีวิตได้ภายใน 2 - 3 ชั่วโมงเท่านั้น

2. เหน็บชาในผู้ใหญ่ อาการที่เกิดขึ้นกับเด็กโตหรือผู้ใหญ่สามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทย่อย ดังนี้

• เหน็บชาชนิดผอมแห้ง (Dry Beriberi) ผู้ป่วยจะมีอาการชาแบบไม่บวมบริเวณปลายมือและปลายเท้า กล้ามเนื้อแขนขาอ่อนแรง ไม่มีกำลัง อาจทดสอบได้โดยให้ผู้ป่วยนั่งยองๆ แล้วลุกขึ้นซึ่งผู้ป่วยจะทำไม่ได้ เจ็บปวด พูดไม่ชัด อาเจียน มีความผิดปกติทางจิตใจ ตาขยับเองโดยที่ไม่รู้ตัว และเป็นอัมพาตได้

• เหน็บชาชนิดเปียก (Wet Beriberi) ผู้ป่วยจะมีอาการบวมร่วมกับอาการชาปลายมือปลายเท้า มีอาการบวม น้ำคั่งในช่องท้องและช่องปอด ขาส่วนล่างบวม หอบเหนื่อย หายใจตื้นขณะทำกิจกรรมต่างๆ หัวใจโตและเต้นเร็ว อาจทำให้หัวใจวายได้ในกรณีที่ไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องและทันท่วงที

• เหน็บชา Wernicke-Korsakoff Syndrome พบบ่อยในผู้ที่ติดสุราเรื้อรัง จะมีอาการเคลื่อนไหวลูกตาได้น้อย เดินเซ มีความผิดปกติทางจิตใจ ผู้ที่มีอาการมากอาจทำให้เกิดอาการทางจิตที่เรียกว่า “Korsakoff's Psychosis”และอาจทำให้เกิดภาวะสมองขาดวิตามิน บี 1 ซึ่งเป็นภาวะที่สมองได้รับความเสียหายจากการขาดวิตามิน บี 1 ทำให้เกิดอาการ เช่น รู้สึกสับสัน สูญเสียความทรงจำ เดินเซ การประสานของกล้ามเนื้อบกพร่อง มีปัญหาในการมองเห็น ประสาทหลอน และถึงขั้นอาจเป็นโรคจิต (Psychosis) ได้

การที่ร่างกายของเราขาดวิตามินบี 1 อย่างรุนแรงอาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงไปด้วย ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับระบบประสาท สมอง กล้ามเนื้อ หัวใจ กระเพาะ และลำไส้ ทำให้เกิดภาวะหัวใจวายที่เกิดจากโรคเหน็บชา หากไม่ได้รับการรักษาจะทำให้เสียชีวิตได้ โรคภูมิแพ้ชนิดรุนแรง (Anaphalaxis) อาจเกิดขึ้นจากการรักษาด้วยการให้อาหารทางหลอดเลือด นอกจากนี้ผู้ป่วยเหน็บชา Wernicke-Korsakoff Syndrome ในรายที่เป็นมากอาจทำให้มีอาการทางจิตที่เรียกว่า Korsakoff's Psychosis

ในเบื้องต้นการวินิจฉัยโรคเหน็บชาแพทย์จะตั้งข้อสงสัยหลักไปยังผู้ที่รับประทานอาหารแบบจำเพาะทำให้ขาดวิตามินบี 1 ผู้ป่วยที่เป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง โดยแทย์จะใช้วิธีการตรวจวินิจฉัยดังต่อไปนี้

1. การตรวจเลือดและตรวจปัสสาวะ เพื่อวัดระดับของวิตามินบี 1 ในร่างกาย หากร่างกายมีปัญหาในการดูดซึมวิตามินบี 1 มักมีระดับของวิตามินบี 1 ในเลือดต่ำ แต่ในปัสสาวะจะมีระดับวิตามินบี 1 อยู่มาก

การรักษาโรคเหน็บชานั้น สำหรับในกรณีทั่วไปที่อาการไม่รุนแรงแพทย์จะให้วิตามินบี 1 แบบชนิดเม็ดแก่ผู้ป่วย เพื่อรับประทานเสริมอาหาร ส่วนในกรณีที่อาการรุนแรงอาจจำเป็นต้องให้วิตามินบี 1 ผ่านทางหลอดเลือดดำหรือฉีดเข้าทางกล้ามเนื้อ โดยปริมาณและระยะเวลาในการให้วิตามินบี 1 ขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วยและดุลยพินิจของแพทย์ ดังนั้นผู้ป่วยจึงจะต้องได้รับการติดตามอาการหรือตรวจสอบการดูดซึมวิตามินบี 1 ของร่างกาย ด้วยวิธีการตรวจเลือด

การป้องกันการเกิดโรคเหน็บชาทำได้โดยการศึกษาสาเหตุที่ทำให้เกิดโรคและวิธีป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำของโรค นอกจากนั้นยังควรป้องกันการขาดวิตามินบี 1 ด้วยการรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ โดยเฉพาะรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยวิตามินบี 1 ได้แก่

นอกจากนี้ยังควรจำกัดการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ซึ่งจะช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดเหน็บชาให้น้อยลง เพราะแอลกอฮอล์มีผลต่อการดูดซึมวิตามินบี 1 ในร่างกาย ควรได้รับการตรวจภาวะขาดวิตามินบี 1 อย่างสม่ำเสมอ และควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีสารทำลายวิตามินบี 1 เช่น ปลาร้า ใบชา ใบเมี่ยง หมากพลู ปลาส้มดิบ แหนมดิบ เป็นต้น เพียงเท่านี้ก็จะช่วยให้ร่างกายของเราห่างไกลจากโรคเหน็บชาได้แล้ว