“มะขามแขก” สรรพคุณ-ประโยชน์และโทษ ที่ต้องรู้ก่อนตัดสินใจใช้เป็นยาลดความอ้วน

มะขามแขก เป็นไม้พุ่มชนิดหนึ่งจัดอยู่ในวงศ์ถั่ว ลำต้นไม่สูงมากนัก เจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่อุดมสมบูรณ์แต่น้ำต้องไม่ขังเนื่องจากจะทำให้รากเน่าตายได้ สามารถทนสภาวะแห้งแล้งได้ดี มะขามแขกเป็นพืชสมุนไพรที่ชาวอาหรับนำมาใช้เป็นยานานแล้ว และมีการนำมาใช้ในยุโรปนานกว่า 1,000 ปี

มะขามแขกมี 2 ชนิดคือ Cassia acutifolia – Alexandrian Senna และ Cassia angustifolia Tinnevely Senna ซึ่งมะขามแขกสายพันธุ์แรกนั้นเป็นพืชพื้นเมืองในแอฟริกาเขตร้อน ปลูกกันมากที่ประเทศซูดาน ส่วนอีกสายพันธุ์มีถิ่นกำเนิดที่เมืองโซมาลิแลนด์ ซึ่งเป็นดินแดนที่ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของประเทศโซมาเลีย รัฐปัญจาบและสินธุในประเทศอินเดีย แต่ว่าแหล่งปลูกมะขามแขกแหล่งใหญ่ชนิดนี้อยู่ที่เมือง Tinnevelly ซึ่งตั้งอยู่ทางตอนใต้ของประเทศอินเดีย ลักษณะโดยทั่วไปของมะขามแขกสองชนิดนี้คล้ายคลึงกันมากเพียงแต่สายพันธุ์แรกมีใบที่ยาวและแหลมกว่าเท่านั้น สำหรับประเทศไทยมีการปลูกมะขามแขกกันมากที่อำเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี โดยปลูกเพื่อส่งออกไปต่างประเทศ

ใบ เป็นใบประกอบแบบขนนก แต่แตกใบแบบเรียงสลับกัน ใบรียาว โคนใบค่อนข้างมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ผิวใบเรียบสีเขียวแก่มีขนปกคลุม มีกลิ่นเหม็นเขียว

ผล มีลักษณะเป็นฝักแบนๆ ขอบฝักขนาน ฝักอ่อนสีเขียว มีเมล็ดตรงกลางฝักจึงทำให้ผิวฝักนูนเป็นระยะ

1. มะขามแขกมีสรรพคุณเป็นยาระบาย สรรพคุณที่เห็นเด่นชัดที่สุดของมะขามแขกคือใช้เป็นยาระบาย แก้อาการท้องผูก เนื่องจากมีสารเคมีที่ชื่อว่า แอนทราควิโนน ออกฤทธิ์ช่วยกระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ ทำให้รู้สึกปวดท้องอยากถ่าย โดยจะนำฝักมาต้มกับน้ำแล้วดื่มหรือนำใบมาตากแห้ง บดเป็นผงแล้วชงกับน้ำดื่มก็ได้ แต่ใบจะออกฤทธิ์มากกว่า

2. มะขามแขกมีฤทธิ์กระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ ช่วยขับลมในลำไส้ แก้อาการริดสีดวงทวาร

3. มะขามแขกมีสรรพคุณช่วยถ่ายพิษไข้ พิษเสมหะและทำให้อาเจียน

4. ใบของมะขามแขกมีสรรพคุณใช้เป็นยาถ่ายพยาธิได้

มะขามแขกเมื่อรับประทานเข้าไปแล้วจะไปกระตุ้นให้ลำไส้บีบตัวก่อนที่ร่างกายจะนำแป้งและน้ำตาลไปใช้ สิ่งที่ถูกระบายออกจากร่างกายคือน้ำและกากอาหาร แต่ไขมันที่มีอยู่ในร่างกายอยู่แล้วไม่ได้ถูกขับออกมาด้วย มะขามแขกจึงไม่ใช่ยาลดความอ้วน เป็นเพียงยาระบายและยาที่ช่วยในเรื่องท้องผูกเท่านั้น จึงไม่ควรใช้มะขามแขกเป็นยาลดความอ้วนเพราะอาจจะก่อให้เกิดอันตรายต่อร่างกายได้

1. การใช้มะขามแขกเป็นยาระบายหากใช้มากเกินไป อาจจะทำให้ปวดท้องหรือท้องเสียได้

3. การใช้มะขามแขกเป็นยาระบายบ่อยๆ จะทำให้ลำไส้เคยชิน เกิดการดื้อยาหรือเมื่อเลิกใช้ยาจึงท้องผูกอีก และไม่สามารถขับถ่ายได้เองหากไม่ได้รับประทานยา ดังนั้นการใช้มะขามแขกควรใช้เมื่อจำเป็นจริงๆ และใช้ในปริมาณที่พอดี การรักษาโรคท้องที่ได้ผลดีในระยะยาวคือ รับประทานอาหารที่มีกากใยมาก ดื่มน้ำเยอะๆและขับถ่ายเป็นเวลา

4. การใช้มะขามแขกเป็นระยะเวลานานๆ มีพิษต่อตับ อาจทำให้ร่างกายสูญเสียโพแทสเซียม ทำให้ภาวะความเป็นกรดด่างของเลือดไม่สมดุล อ่อนเพลีย น้ำหนักลด และทำลายเซลล์ประสาทในลำไส้ได้

5. การใช้มะขามแขกแบบผิดๆ อาจจะทำให้กระดูกบริเวณข้อเจริญเติบโตอย่างผิดปกติได้รวมทั้งทำให้นิ้วมือ นิ้วเท้าใหญ่และหนาขึ้น

1. ห้ามใช้มะขามแขกในเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 10 ปี

2. ห้ามใช้มะขามแขกกับสตรีมีครรภ์ สตรีที่กำลังให้นมบุตรและสตรีที่กำลังมีประจำเดือน

3. มะขามแขกมีฤทธิ์กระตุ้นการบีบเกร็งของลำไส้ดังนั้นผู้ที่มีปัญหาธาตุเบา ท้องเสียง่าย ลำไส้อุดตัน ลำไส้ส่วนล่างอักเสบ หรือปวดท้องบ่อยๆ โดยไม่ทราบสาเหตุไม่ควรรับประทานมะขามแขก

4. การใช้มะขามแขกเป็นยาระบายนั้น ควรใช้ก่อนนอน เพราะมะขามแขกจะออกฤทธิ์ใน 8-10 ชั่วโมงหลังรับประทาน

5. ไม่ควรใช้มะขามแขกร่วมกับยาแก้แพ้ (ยาต้านฮีสตามีน) เพราะจะลดประสิทธิภาพในการเป็นยาระบาย

1. มะขามแขกชนิดแคปซูล โดยทั่วไปแคปซูลมะขามแขกที่วางขายตามท้องตลาดมักผลิตมจากส่วนใบของมะขามแขก ซึ่งสรรพคุณก็เหมือนกับนำมาต้มรับประทานเองคือ เป็นยาระบาย ลดอาการท้องผูก การรับประทานควรรับประทานตามขนาดที่ระบุไว้ในฉลากข้างขวดยา ปกติแล้วการใช้ยามะขามแขกนั้นมีความปลอดภัยมากพอสมควร เพียงแต่ว่าไม่ควรรับประทานในปริมาณเกินกว่าที่ฉลากระบุและไม่ควรรับประทานติดต่อกันนานเกิน 5-7 วัน